محوطه های نوسنگی

گنج دره

 

گنج دره و تپه آسیاب هر دو در کوه های زاگرس و در ارتفاع تقریبی 1330 تا 1350 متر بالاتر از سطح دریا به پیشگامان تپه علی کش معروفند. تپه ی کوچک گنج دره با ارتفاع تقریبی 1350 متر از سطح دریا، تقریباً در 37 کیلومتری مرکز استان کرمانشاه واقع شده است. (علیزاده، کاوش در تپه ی پیش از تاریخی چغا بنوت، ص:5) این محوطه در بین سال های 1965 تا 1974 میلادی، به مدت پنج فصل توسط فلیپ اسمیت مورد گمانه زنی و کاوش قرار گرفت. در گنج دره پنج طبقه ی استقراری شناسایی شد که از بالا به پائین با حروف الفبای انگلیسی نشان داده شده است، لایه ی استقراری E همانند با تپه آسیاب و چغا بنوت، فاقد آثار معماری است ولی تعداد زیادی اجاق محتوی سنگ هایی که در اثر حرارت آتش ترک خورده اند از آن به دست آمده است. مشخصه ی معماری گنج دره در لایه ی D قابل مشاهده است که خانه ها در آن بدون فاصله و در کنار هم، در جهت جنوب شرقی - شمال غربی ساخته شده اند، دیوارها با خشت های بلند "سیگاری" ساخته شده و با خشت های محدب (Plano Convex) تقسیم شده اند، کف و دیوار برخی اتاق ها اندود شده و انبارک هایی که با استفاده از قطعات پیش ساخته ایجاد شده اند در داخل بعضی از خانه ها مشاهده می شوند. در گوشه ی یکی از این انبارک ها دو جمجمه ی گوسفند بر روی دو طاقچه به دست آمده است. (ملک شهمیرزادی ص:255) علی رغم وجود یک تکه سفال منفرد (شاید وارد شده به این لایه)، 0.5 تا 1.0 متر از نهشته های پائین ترین لایه (لایه ی E) با قدمت تقریبی 8400 ق.م به عنوان دوره ی بدون سفال تاریخگذاری شده است. (علیزاده ص:5)بیشترین نمونه های مشخصه ی سفال گنج دره از لایه ی D به دست آمده است که در بین آنها ظروف سالم نیز دیده می شود، به طور کلی ماده ی افزوده ی بافت سفال های گنج دره همگی از نوع گیاهی هستند و مغز بیشتر سفال ها تیره و دودزده است. سفال های به دست آمده از گنج دره قابل مقایسه با سفال های قهوه ای به دست آمده از لایه های تحتانی تپه گوران می باشند. (ملک شهمیرزادی ص:258) صنایع سنگی تمامی مراحل، همچون تپه آسیاب، چغا بنوت و تپه علی کش و قابل مقایسه با مجموعه های سنگی در این محوطه ها، غیر قابل تشخیص است، لیکن بی شباهت با تپه علی کش و شاید تپه آسیاب و چغا بنوت، اصلاً وجود ابسیدین گزارش نشده است. پیکرک های ساده و سبک گلی حیوانی و انسانی یافت شده در گنج دره نیز در همه ی محوطه های اولیه ی نوسنگی رایج هستند. اقلام جانوری ای که از نظر ریخت شناختی اهلی باشد از گنج دره یافت نشده است، اما برایان هس (Brian Hesse, 1978)، دلایلی برای نوعی از کنترل انسانی بر روی گوسفند و بز را مطرح می نماید. اطلاعاتی از سوابق گیاه شناختی گنج دره در دست نیست. (علیزاده، ص:5)